عمل نظیرسازي یکی از بهترین راههاي یادگیري هنر عطّاري است. همان گونه که براي موسیقیدانان جوان، مطالعۀ آثار آهنگسازان بزرگ مهم است، براي دانشجوي عطّاري نیز اهمیت دارد شاهکارهاي رشتۀ خودش را مطالعه و همتایابی نماید. اما شبیه سازي زیاد نیز ممکن است ذهن عطّار مشتاق را فلج کند و خطر تنبلی و وابستگی عطّار را به همراه داشته باشد. همچنین باعث شود ابتکار وي رشد ننماید. امروزه، مقدار زیادي از کار پرمشقّت نظیرسازي، با کمک دستگاه جی.سی. انجام میگیرد. این دستگاه در مدت زمان نسبتاً کمی، امکان آشنایی با تعداد زیادي از شاهکارهاي این رشته را به دانشجو میدهد. اما دانشجویان پیشرفتۀ این رشته ، می بایست از اطّلاعات جی.سی. هوشمندانه استفاده، تا بینش اصیلِ پشت ذهنِ عطّار را درك کنند و نباید صرفاً تقلید کورکورانه نمایند.
امروزه اغلب عطّاران موافقند که پایۀ آموزش این رشته، در عطّاري فاخر و شاهکارهاي حال و گذشته است. تمامی هنرها در سبک و مهارت، نسبتاً از گذشتۀ خود الهام میگیرند. هر هنرمند، تحت تأثیر گذشته هنر خود است و در آثار جدیدش، ایده هاي خلّاق و شخصیت نویی را اضافه می کند. در عطّاري هم به همین شکل، پیشرفت خانواده هاي عطرهاي جدید را میتوان در آثار 50 یا 60 سال گذشته ردیابی نمود. برخی از این عطرها، مانند هنگامی که اولین بار ساخته شدند هنوز محبوب هستند و اخلاف (فرزندان کوچکتر آنها) هم، هنوز به زندگی خود ادامه میدهند. لذا یکی از بخش هاي اصلی آموزش عطّاران جوان این است که تمامی خانواده هاي اصلی عطر را مطالعه کنند تا از این راه ساختمان اساسی آنها را بشناسند. همچنین راههاي تغییر آن، به منظور ساخت عطر جدید براي استفاده در محصول مورد خواست و با هزینه اي پایین تر از هزینۀ نسخۀ اصلی را کشف نمایند. این سنّت، فضاي مناسبی براي ابراز پنداشتهاي جدید دانشجویان ایجاد میکند.
بسیاري از عطرهایی که براي محصولات آرایشی-بهداشتی استفاده میشوند، از عطرهاي فاخر موفّق سرچشمه گرفته اند. اقتباس عطرها براي انواع مختلف محصولات و ساخت عطرهاي اصیل براي استفاده هاي مشابه، یکی از مهارتهایی است که می بایست بعد از مطالعۀ عطّاري فاخر آموخته شود.
اختصاراً، هرچند امروزه قواعدي براي ساخت عطر وجود ندارد، اما برخی از اصول مشخّص که می بایست به آنها وفادار بمانیم، موجود است که در صفحات آتی، متناوباً به این اصول اشاره خواهیم کرد. علی ایحال اصول مذکور از قرار ذیل میباشند:
1- شناخت عمیقِ مواد اولیه، پایۀ انگیزشی و مهارتی عطّاري به شمار میرود؛
2- عطر مجموعۀ تصادفی از مواد اولیۀ خوشبو نیست. بلکه نتیجۀ سیستم دقیق ساختارها در
فرمول به شمار میرود؛
3- ساختار عطر بر پایه هاي ذیل استوار است:
الف- رابطۀ بویایی معین بین مواد اولیۀ مجزّا که از آن، به آکورد عطّاري یاد میشود؛
ب- رابطۀ بین سادگی و پیچیدگی عطر؛
ج- تعادل میان موادي که از فرّاریت متفاوتی برخوردارند، متناسب با محصولی که عطر براي
آن در نظر گرفته شده است.
4- عطر می بایست، برخی از پیشنیازهاي تکنیکی از قبیل پایداري شیمیایی را داشته باشد.
بعلاوه دانشجویان میبایست همیشه به یاد داشته باشند، عطّاري سنّتی در حال پیشرفت است.
هرچند در نهایت، عطّاران میبایست، آثار اصیل و بزرگی بسازند، لکن تلاش اولیۀ ایشان، می بایست به تسلّط بر مهارتهایی که توسط نسل گذشته، پشت در پشت منتقل شده معطوف گردد. بسیاري از این مهارتها در ساخت عطر پیشرفته به دانشجو کمک میکند. اخطاري براي عطّاران جوان: یکی از مشکلات دانشجویان، حفظ اشتیاق و صبر براي تحصیل بلندمدت و سخت است. حفظ انگیزه، عملی درونی است. هر لحظه، احتمال دارد دانشجویان بعد از ماهها تلاش ناامید گردند. اعتماد به نفس، به راحتی قابل از بین رفتن است. مخصوصاً هنگامی که به دانشجو اجازه داده میشود بدون ساخت پایه اي قوي در مورد حافظۀ بویایی و مهارتهاي عطّاري که موفّقیت به آن وابسته است، رو به جلو حرکت کند. اگر دانشجو از کارش لذّت نبرد و یا هر پروژة جدید را با ترس از شکست بجاي امید به موفّقیت انجام دهد، دلیل اصلی اش عدم کفایت مهارت هایش است.
بالاتر اینکه دانشجویان می بایست یاد بگیرند نه تنها از کارشان بلکه از زندگی به عنوان عطّار نیز لذّت ببرند. صرف وقت براي دیگر دلبستگی هاي خارج از محیط کار نیز به همان اندازه مهم است. زیرا بعد از یک تمرکز تمام براي حصول به موفّقیت، باعث تمدد اعصاب میشود.
3- مهارت هاي استشمام
در عطّاري، مانند دیگر رشته هاي تخصصی، داشتن مهارتهاي پایه مورد نیاز است. عطّار از ابتدا میبایست روش صحیح استشمام را یاد گرفته و اتّخاذ نماید. بنابراین نظریات ’’پاول جِلینک ‘‘ سال 1954 و ادموند راودنیتسکا سالهاي 1962 و 1991 در این خصوص بیان میگردد. هردوي ایشان کارشناسان باتجربه اي بوده اما داراي سوابق متفاوتی هستند. جِلینک در صنعت پرفیوم هاي روغنی فعال بوده و با تمامی رشته هاي عطّاري، از قبیل عطرسازي براي محصولات آرایشی-بهداشتی سروکار داشته است. راودنیتسکا، پس از کسب موقعیتی در صنعت صابون و شوینده، کارگاهی را در دره اي نزدیک گریس بنا نمود و به عنوان عطّار منفرد و صرفاً در عطّاري فاخر شروع به کار کرد. علی رغم پیش زمینه هاي متفاوت، توافق بین نظریات دو نویسنده، قابل توجه به نظر میرسد. امروزه، علی رغم گذشت چند دهه، هنوز نظریات ایشان کاملاً معتبر است.
محیط کارگاه
نظر جِلینک بدین شرح میباشد: ’’مشخّص است که استشمام در اتاقِ داراي تهویۀ مناسب، به مراتب آسانتر از آزمایشگاهی پر از بو یا در مکان مملو از پودر صابون میباشد. بنابراین عطّار می بایست اتاق جداگانه اي در اختیار داشته باشد که میز، کتابها، فرمولها و … را در آن قرار دهد. اما این اتاق میبایست از مواد خوشبو یا صابون بودار و تمامی عطرهاي ساخته شدة قبلی خالی باشد. ‘‘
راودنیتسکا بیان میکند: ’’آزمایش استشمام می بایست در محیطی فارغ از بو، هوایی با رطوبت طبیعی و فضایی ساکت و آرام انجام پذیرد. تمرکز کاملِ مورد نیاز، در محیط آرام و خلوت به دست می آید. آزمایش ماده در محیط بسیار سرد یا در هواي خشک یا در کوران هوا بسیار سخت است.‘‘
علیرغم توصیۀ مذکور، در هواي گرم به تهویۀ مطبوع نیاز است. در مکانی که از تهویۀ مطبوع استفاده نمیشود، میبایست به میزان کافی گردش هوا با محیط بیرون وجود داشته باشد. راودنیتسکا شانس کمی براي کار در محیطی به دور از هرگونه عملیات تولید داشته، ولی میزان مشخّصی بو در هر فضایی اجتناب ناپذیر است. تازه واردها به محیط کار که بوي زمینه را درك میکنند، از اینکه بوی زمینه، مزاحم عطّار نمیگردد کاملاً متعجب میشوند. این به دلیل پدیده اي عجیب به نام سازگاري بلندمدت است. عطّار متوجه بوي ثابتی که قسمتی از اتمسفر محل کارش شده نمیگردد. هنگامی که عطّار براي مدت نسبتاً زیادي محل کارش را ترك کند و به آن باز گردد، متوجه بوي زمینه میشود.
وقتی هواي بیرون آلوده است، میبایست فیلترهاي ذغالی یا دیگر فیلترهاي مناسب در سیستم تهویۀ مطبوع به کار برده شود. برخی شرکتها سعی نموده اند شرایط ایده آلی براي بویایی فراهم نمایند. این شرکتها کابین هایی با دیوارة فلزّي یا شیشه اي ساخته اند که مجهز به هواي فاقد بو می باشد. این هوا پایدار نگه داشته شده و دما و رطوبت بهینه اي دارد. در فواصل آزمایشهاي بویایی، هوا سریعاً جابجا میشود. این قبیل کابینها، کمتر مورد استقبال عطّاران قرار گرفته است.
استرلیزه بودن کابین، باعث ایجاد استرس میشود که کار را با مشکل مواجه مینماید. اتاقی که عطّار آزمایشات خود را انجام میدهد، میبایست مبله و آراسته، اما کاربردي باشد تا سرنشین آن احساس آسایش و راحتی نماید. از کابین هاي فاقد بو، معمولاً براي ارزیابی رایحه هاي موجود در فضا یا عطر شوینده و نرم کننده ها، پس از خشک شدن لباس، استفاده میشود. کابین هاي مذکور، براي این قبیل آزمایشات ایده آل هستند.
ادامه دارد …
ترجمه: آقای شریف عطار