اصول و شیوه های عطرسازی

آموزش و طبقه بندي مواد اولیه
ساخت شالوده مهارت عطّاري، با شناخت مواد اولیه آغاز می شود. مواد اولیه براي عطّار ، مانند رنگها براي نقّاش و کلمات براي شاعر است. هر دانشجو، فقط به همان میزان که مواد اولیه را می شناسد میتواند در عطّاري خبره گردد. مواد اولیه، هم ابزار تجارت عطّار است و هم الهام بخش وي.
عطّار تازه کار، ممکن است از وجود صدها بطري حاوي مواد عجیب و غریبِ اغلب بدبو، در طبقات آزمایشگاه بترسد. اما براي دانشجوي مستعد، شناخت این مواد از آنچه ابتدا به نظر می رسد آسانتر است. هرچند این، فقط اولین پلّۀ شناخت واقعی مواد است. این مهارت فقط با کار فعالانه با مواد، طی زمان طولانی به دست میآید. عطّار حرفه اي، فقط در زمان خود، کارکشته محسوب میشود و اگر از شناخت مواد جدید عقب بماند، نمیتوان دیگر وي را کارکشته نامید. عطّار ، باید با کیفیت بویایی و عملکرد هنگامِ مصرف مواد جدیدي که از محصولات گیاهی یا از تحقیقات شیمیایی به دست می آیند، آشنا شود.

همانند آموختن زبان خارجی که اولین قدم در آن، آموختن کلمات است، در عطّاري نیز اولین قدم، شناخت مواد اولیه میباشد. براي به خاطرسپاري رایحۀ مواد، ناگزیر از تکرار استشمام و آزمایش روي آنها هستیم. اگر این کار به صورت سیستماتیک و منظّم پیش رود، شناخت رایحۀ مواد آسانتر و در بلند مدت، به صورت موثّرتري انجام می گردد. اینکه بدانیم مغز انسان چگونه کار میکند، میتواند به آموزش سیستماتیک کمک نماید.

شناخت مواد اولیه، با آموزش بینی یا گیرنده هاي بویایی یکسان نیست. مشخّص نیست گیرنده هاي بویایی اصلاً قابل آموزش باشند یا نه؟ این، آموزشِ فرآیندهاي ذهنی است که پلی را مابین ادراك بویایی، تونایی شناخت رایحه و یادآوري نام مواد فراهم مینماید. فرآیندهاي ذهنی، بر شبکۀ تداعی معانی پیچیده اي پایه گذاري شده اند. هر رایحۀ جدید، توسط ذهن، درون گروههاي بویایی موجود گنجانیده میشود. خوشبختانه، هر چقدر دانشجو مواد را بیشتر بشناسد، اضافه نمودن مواد جدید به فضاي خالی ذهن آسانتر است.

فرآیند شناخت بو از زمان ارتباط مواد با سلولهاي حفرة دماغی شروع می گردد. هرچند وضعیت دقیق این سلّولها هنگام پاسخ، کاملاً شناخته شده نیست. عموم عطّاران معتقدند حس ایجاد شده از یک مادة شیمیایی، با ساختار ملکولی آن مرتبط است. براي مثال، تمامی مواد با ریشۀ فنیل اتیل، در محدودة مشخّصی از سایز ملکولی، رایحه شان مرتبط با هم است. همین موضوع در مورد نیترالها و سالیسیلیتها نیز صادق است. مغز احساس ایجاد شده از ساختار ملکولی را آنالیز نموده و تجربۀ شناختی که حس بویایی مینامیم را ایجاد میکند. میزان اطّلاعات ورودي، در ترکیبات پیچیده از قبیل محصولات طبیعی و عطرهاي تکمیل شده که میبایست ارزیابی گردد، زیاد است.

اعتقادي وجود دارد مبنی بر اینکه یکپارچه سازي اولیۀ محرّكهاي بویایی و تشخیص آن، در نیم کرة راست مغز، اما یادآوري نام مواد، در نیمکرة چپ مغز انجام میگردد. ممکن است یادآوري نام مواد مشکل باشد و بوینده بگوید: نامش ’’در نوك زبانم قرار دارد” در این حالت بوینده رایحه را می شناسد، اما نام آن را بخاطر نمیآورد. پیشنهاد ’’پاول جِلینک” مبنی بر اینکه هیچ موقع ماده را بدون تمرکز کامل نبویید، اینجا به کار می آید. زیرا شناخت بو از لحاظ ذهنی، کاري سخت و دشوار است. تمرین زیاد با رایحه ها، رابطۀ ادراك، شناخت و یادآوري نام مواد را سرعت میبخشد. تا جایی که عطّار میتواند مادة شناخته شده اي را بلادرنگ تعیین هویت نماید. جالب است حتّی عطّار آموزش دیده نیز، براي یادآوري نام اشیاء مرئی، مقدار کمتري فعالیت ذهنی نیاز دارد.

ترکیبات پیچیده، معمولاً چنان هویتی به خود می گیرند که شناخت آن به نسبت مواد شیمیایی منفرد آسانتر است. عطرهایی از قبیل اَنیس اَنیس یا جیورجیو همانند مواد منفردي از قبیل ’’فنیل اتیل الکل” یا ’’اَنیس آلدهاید” فوراً قابل تشخیص هستند. همانطور روغن اسطوخودوس یا ’’شمعدانی عطري” داراي هویت ’’منحصر به فرد‘‘و ’’قابل یادآوري‘‘ می باشد. تجربۀ ما نشان میدهد دانشجویان، ترکیبات پیچیده را اغلب راحتتر از مواد شیمیایی منفرد شناسایی مینمایند. دلیل اینکه برخی از عطرها، داراي هویتی قوي هستند، شناخته شده نیست. اما همانگونه که در آینده خاطرنشان خواهیم کرد، بیشتر مهارت عطّاران، ایجاد هویت، براي ترکیبی که میسازند است.

همانگونه که قبلاً بیان گردید، مهم است دانشجوي تازه کار، مواد اولیۀ عطّاري را به صورت سیستماتیک بشناسد. در ابتدا نباید بیشتر از 50 مادة منتخب مهم، به دانشجو معرّفی گردد. این مواد میبایست شاملِ انواعِ مختلف رایحه ها باشد. (لیست 50 مادة پیشنهادي، در این بخش ارائه میگردد.)

دانشجویان را می بایست به یادداشت ملاحظات خود، در مورد هر ارتباطی که از رایحه ها به ذهنشان خطور میکند، تشویق نمود. ممکن است این رایحه ها، یادآور خاطرات گذشته، از قبیل بوي گنجۀ مادربزرگ، نان داغ سیب زمینی یا ریشۀ درخت تازه از خاك بیرون آورده شده باشد. دانشجویان می بایست بین مواد، مقایسه انجام داده و شباهتهایشان را نیز بیان نمایند. ملاحظات یادداشت شده در این مقطع، انعکاس وابستگیهاي موجود از مواد در ذهن است. لذا استاد و هم شاگرديها، نباید ملاحظات را درست یا غلط تلقّی کنند. دانشجو در این مسیر، آگاهانه، شبکه اي از ارتباطات براي یادآوري رایحه ها ایجاد مینماید. هنگامی که 50 ماده کاملاً شناخته شد، تعداد مواد را به آرامی و در طول هفته هاي بعد، میتوان افزایش داد تا همۀ 162 مادة موجود در لیست را شامل شود.

در مرحلۀ اول، فقط می بایست مواد اولیۀ باکیفیت در اختیار دانشجویان قرار گیرد. مواد مصنوعی و طبیعی، بسته به سرچشمه، شیوة تولید و درجۀ خلوصشان، با کیفیتهاي متفاوتی موجود هستند. دانشجویان میبایست قبل از استفاده از درجۀ تجاري، مواد با کیفیت عالی را تجربه نمایند.

در طول ماه هاي اولیۀ آموزش، دانشجویان را می بایست تشویق نمود دسته بندي رایحه ها را شروع نمایند. در این کتاب، فقط یک سیستم طبقه بندي مواد ارائه شده است. اما مهم این است دانشجویان، فرآیندهاي ذهنیِ دسته بندي مواد را خود پشت سر بگذارند، تا بر اثر تلاش و تجربه، طبقه بندي خودشان را بسازند. حتّی اگر نیاز باشد اصلاحاتی نیز توسط استاد انجام گیرد. هرچند یادگیري از طریق مرتبط سازي مواد با یکدیگر و دسته بندي آنها در گروهها، راه مفیدي براي شناخت مواد و تفکّر در مورد آنهاست، لکن، دانشجویان نباید خود را به چهارچوب انعطاف ناپذیر دسته ها محدود نمایند. بلکه میبایست تشویق شوند ذهنشان را به تمامی جوانب مواد بگشایند و دائماً به دنبال ارتباطات جدید بگردند.

دانشجویان براي دانستن اینکه هر ماده، چه مدتی بر روي نوار بویایی ماندگار است می بایست آزمایشهاي تبخیر را خود انجام دهند. برخی مواد بیشتر از چند ساعت دوام ندارند. در حالی که بعضی دیگر، بعد از چند روز نیز هنوز بر روي نوار بویایی قابل تشخیص هستند. این نتایج میبایست به دقّت ثبت گردد. این یادداشتها، پایۀ تجربۀ دانشجو در مورد اهمیت فرّاریت نسبی مواد در ساختار عطر را شکل خواهد داد.

همچنین دانشجویان می بایست بدانند گروههاي مختلف مواد، شدت (قدرت) بویایی متفاوتی دارند. تعداد زیادي مواد داراي قدرت بویایی، از قبیل آلدهایدهاي چربی دار و برخی مواد جانوري، حتّی بعد از رقیق شدن به میزان 10 % یا حتّی 1% نیز قوي هستند. از طرف دیگر، بقیۀ مواد که شدت بویایی ضعیفی دارند، از قبیل ’’بِنزیل سالیسیلات‘‘ را مشکل میتوان استشمام کرد، مگر اینکه آشناییِ بیشتري با آن صورت گیرد. اما این اطّلاعات میتواند فریبنده باشد. چرا که موادي که قوي به نظر نمیرسند، حتّی اگر در غلظتهاي خیلی کم نیز استفاده شوند، ممکن است تأثیر مهمی در ترکیب برجاي بگذارند. علاوه بر شناخت شدت مواد، عملکرد آنها نیز با ارزیابی رفتارشان در فرمولهاي متفاوت، بهتر آموخته میشود. براي مثال برخی مواقع، ممکن است وانیلین را به میزان 10 % در فرمول دیگر 0.01% .

اما ممکن است این مقدار کم، تأثیر قابل توجهی در عطر بر جاي بگذارد. به این دلیل که عطّاران جوان نمیدانند یک ماده را نباید بیشتر از 1% استفاده نمود،

اغلب به تجربیات جدیدي دست می یابند. از آنجایی که ایشان، کمتر از عطّار باتجربه، طریقۀ استفاده از مواد را میشناسند، ممکن است عطري بسازند که مهیج و اصیل باشد.

ادامه دارد …

ترجمه: آقای شریف عطار