اصول و شیوه های عطرسازی

مواد اولیۀ صنعتی
امروزه هزاران مادة شیمیایی خوشبو، در دسترس عطّار قرار دارد. بسیاري از این ها مثل وانیلین، رز اُکساید و دمسکونز اولین بار، در طبیعت کشف و متعاقباً به صورت مصنوعی ساخته شدند برخی دیگر ثمرة تخیل شیمیدان بوده و هیچگاه در طبیعت وجود نداشته اند. البته براي عطّار ، تمامی این مواد ارزش یکسانی ندارند و موادي که زیاد در عطّاري استفاده میشوند صدها ماده از بین هزاران هستند.

در سال 1866 ، یکی از اولین موادي که به صورت مصنوعی تولید گردید،بِنزآلدهاید بود که از تولوئن به دست آمد. در سال 1868 کومارین براي اولین بار سنتز شد و پس از آن و با فاصلۀ کمی هلیوتروپین، ایونون و وانیلین. اولین ’’نیتروماسک ها ‘‘ در سال 1888 تولید شدند و ’’اَمیل سالیسیلات‘‘ در سال 1898 به دست آمد. از آن موقع و در صد سال اخیر، تاریخ عطّاري سرشار از تولید مواد شیمیایی خوشبو بوده است.

نقطۀ شروع تولید مواد شیمیایی جدید، سنتز هیدروکربنها که از تصفیۀ نفت یا مونوترپِن هایی که از ترپِنتاین به دست می آمدند بود. سنتز آلدهایدها، انگیزه اي براي خلق عطرهایی از قبیل ’’شنل شمارة 5 و آرپِج’’ گردید. فنیلاتیل الکل‘‘ جزء اجتناب ناپذیر آکورد رز شد. مرحلۀ مهم دیگر، تجزیۀ ساختار فارنسول (پایه اي براي سسکوییترپین ) در اوایل دهۀ 1920 ، توسط برندة جایزة نوبل، ’’لئوپولد روزیکا‘‘ که براي ’’چوت و نیف‘‘ در ژنو کار می کرد، بود.

’’سیکلوپِنتاد کانولاید‘‘( اگزَلتولاید ) نیز اولین مشک ’’ماکروسیکلیک‘‘بود که در سال 1928توسط وي سنتز گردید. در اوایل دهۀ 1960 ’’متیل دهیدروجاسمونیت’’ هدیون و سپس موادي از قبیل گلاکسولاید ، وِرتنکس ، بِرَهمانول و ’’ایزو اي سوپر‘‘ ساخته شدند.

ضابطۀ مبهم تشخیص مواد اولیۀ طبیعی از صنعتی
خط ممیزة بین مواد طبیعی و مصنوعی، خیلی واضح نیست. اساس این تمایز، خود سوال برانگیز است. چرا که این پیش فرض وجود دارد که هیچ تغییر شیمیایی در طول فرآیندهایی از قبیل تقطیر با بخار آب و عصاره گیري رخ نمیدهد.
براي مثال گرانیول ماده اي ست با ساختار شیمیایی معین که میتوان آن را از منابع طبیعی از قبیل روغن پالماروزا یا به صورت مصنوعی از پینن استخراج نمود. پالایش زیاد گرانیول از هر دو منبع، از لحاظ شیمیایی، گرانیول خالصی بر جاي میگذارد. بسته به سرچشمۀ ماده، می بایست آن را طبیعی (از پالماروزا) یا مصنوعی (از پینن) نامید. طبیعی یا مصنوعی بودنِ این ماده را فقط با آنالیزهاي بسیار سخت میتوان تشخیص داد.

گرانیول با درجۀ کیفی عطّاري از هر یک از دو منبع، ارزش رایحه هایشان به صورت قابل ملاحظه اي متفاوت است. زیرا از لحاظ شیمیایی، هیچیک کاملاً خالص نیستند. گرانیول طبیعی، حاوي مقادیر اندکی مواد طبیعی دیگر میباشد که از سرچشمۀ آن انتقال یافته است. گرانیول مصنوعی که از یک واکنش ترکیبی شیمیایی به دست می آید، خیلی اوقات، حاوي نسبت زیادي نرول و مواد دیگر ي که در محصولات طبیعی یافت نمیشود، است.
هریک از دو گرانیول با درجۀ کیفی عطّاري، میتوانند به ’’گرانیل اَستات‘‘تبدیل شوند. این اَستاتها که از واکنشهاي شیمیایی به وجود می آیند را میتوان در هر دو مورد مصنوعی نامید. تفاوت بین استاتهاي به دست آمدة طبیعی و مصنوعی، به اندازة گرانیولهاي طبیعی و مصنوعی زیاد است.

بسیاري از محصولات طبیعی مانند لادن، ’’چوب سدر ‘‘ و ’’مریم گلی ‘‘به صورت به اجزا خود تقسیم میشوند، تا مشتقّات بسیار پیچیده اي که براي عطّار به عنوان مواد طبیعی عمل میکنند را تولید نمایند. این مواد را میتوان به مواد منفرد خالص تصفیه نمود. وضعیت این مواد به عنوان طبیعی یا مصنوعی، به اینکه آیا در مواد اولیه به همان شکل موجود هستند یا نه بستگی دارد.
خیلی اوقات، تولیدکنندگان، مواد اولیۀ طبیعی را با افزودن مواد مصنوعی ’’تقلیل کیفیت داده‘‘یا دگرگون می نمایند. این عمل (افزودن مواد مصنوعی) به منظور استانداردسازي کیفی، ثابت نمودن کیفیت متفاوت محصولات کشاورزي (معمولاً توضیحاتی مبنی بر اضافه شدن مواد مصنوعی بر روي بسته بندي محصولات طبیعی ارائه میگردد) و یا صرفاً براي کاهش هزینه انجام می گردد. هرچند این محصولات، متأسفانه اغلب به اسم خالص فروخته میشوند، اما در بیشتر موارد چیزي بیشتر از یک ترکیب نیستند.

یکی از فواید استفاده گسترده از تکنیکهاي کنترل کیفیت با استفاده از ’’گاز کروماتوگرافی‘‘، تابش نور به عرصۀ تاریک مواد اولیه طبیعی بوده است. خریدار، در سایۀ این تکنیکها میتواند بفهمد مادة طبیعی، تا چه اندازه اي خالص است؟ امروزه، دوباره در نتیجۀ ارزیابی دستگاه جی.سی.، پرفیوم هاي روغنی، ’’پرفیومهاي خالص‘‘ و رِزِنوئیدهايِ خالصِ قابل اعتماد، در بازار فراهم گردیده اند.

همچنین موادي که صادقانه ’’پرفیومهاي روغنی مصنوعی‘‘ نامیده میشدند، دیگر بیس به حساب نمی آیند و مواد شبه طبیعی نامگذاري میگردند. یکی از وظایف عطّار، آگاهی از تفاوتهاي مواد و شناخت کیفیتهاي مختلف آنها است.
عطّاران جوان میبایست، ابتدا محصولات طبیعی خالص و مواد مصنوعی کیفی را بشناسند، سپس با مواد به اصطلاح تجاري به کار خود ادامه دهند.

ادامه دارد …

ترجمه: آقای شریف عطار