اصول و شیوه های عطرسازی

آزمایش استعداد

در شرکت درگاکو 25 جایی که آموزش دروس عطّاري ، رسماً برگزار می گردید، کاندیدهاي شرکت در دوره، در آزمایشاتی از قبیل شناخت رایحه و تعداد زیادي از تستهاي مثلثی شرکت نموده و با نمرات اخذ شده در این امتحانات غربال میشدند. در تستهاي شناخت بو، از کاندیداها درخواست میشد، رایحه هاي مختلفی که روي نوارهاي مقوایی به ایشان عرضه میگردید را تشخیص دهند. از بوي میوه ها، ادویه ها و دیگر رایحه هاي مرتبط با مواد خوراکی، تا بوي چرم، جعبه هاي سیگار و تینر نقّاشی در این امتحان استفاده میگردید. امتیاز افراد، نشان دهنده توانایی پایه اي ایشان براي درك و یادآوري بوها است. در این تست، خانمها اغلب موفّقتر از آقایان عمل میکردند. نمرة بسیار بالا در این امتحان، پیش نیاز ورود به دوره هاي آموزشی نیست. اما نمره بسیار پایین، نشان دهندة فقدان جدي یک پیشنیازِ اساسی است.

تست مثلثی، مقیاس شناخت رایحه است. در این امتحان، سه نوار مقوایی بدون نام در اختیار داوطلب قرار داده میشود. از این سه نوار، بوي دو نوار، دقیقاً یکسان و رایحۀ نوار سوم ، مقداري متفاوت است. وظیفۀ داوطلب، شناخت نوار سومِ متفاوت از بقیه میباشد. این تست را می توان به صورت ساده یا بسیار پیچیده به عمل آورد. اگر تفاوت بین بوي نوارها آنقدر باشد که نصف داوطلبین، به درستی نوار سوم را تشخیص دهند، تست به خوبی انجام گرفته است.

سوالاتی از این قبیل را نیز میتوان از کاندیداها پرسید: بهترین و ضعیفترین بو، از گروههایی مانند اسطوخودوس یا پرفیوم ’’روغنی ایلَنگ‘‘ یا ’’ترکیب رز‘‘ را انتخاب نمایند. بعضی مواقع کاندیداهاي بی تجربه، نمرات بالایی در این امتحان کسب میکنند که نشان دهندة توان ذاتی و ادراك کیفیتی آنهاست.

در این امتحانات، فقط نمرات عددي ملاك نیست. بلکه اشتیاق کاندیدا ، مشارکت در انجام وظایف و شور و هیجانی که در طول امتحان از خود نشان میدهد نیز، مبین استعداد وي میباشد.

2. دانشجوي امروزي

عطّاري نیز مانند هر هنر خلاق دیگر، علاوه بر انگیزه، به تجربه و مهارت نیاز دارد . تجربه و مهارت را میتوان با مطالعۀ صبورانه و کار سرسختانه به دست آورد و بدین طریق از ناامیدي در امان ماند. براي دانشجوي مشتاق و مستعد، موانع، سرچشمۀ ادراك، کشف و هیجان به شمار میرود.

آموزش عطّاري معمولاً به شکل کارآموزِ (معمولاً به عنوان ترکیبکنندة کمکی) عطّارِ ارشد یا تحصیلِ رسمی در یک دانشکده انجام میشود. کارآموزِ عطّاري، میبایست برخی از اوقاتش را در به دست آوردن تجربیات دست اول، در قسمتهاي دیگر شرکت، از قبیل بخشهاي تولید، استفاده از عطر در محصولات آرایشی-بهداشتی، ارزیابی محصول، بازاریابی، ارزیابی و کنترل کیفیت ، سپري نماید. زمان نشستن عطّار در برج عاج سپري شده است. وي یکی از اعضاي تیم کارشناسی به شمار میآید که براي موفّقیت شرکت تلاش میکند. قبلاً عطّار میتوانست بدون گذراندن آموزش رسمی و یا با داشتن کمی مهارت، وارد این حرفه گردد. وي ابتدا به عنوان شیمیدان یا دستیار آزمایشگاه، در قسمتهاي مرتبط با آن صنعت مشغول بکار میگردید. علم و تجربۀ عطّاري، معمولاً از طریق خودآموزي طویل المدت و طاقت فرسا به دست میآمد. این رویه بر این اصل استوار بود که هیچ جایگزینی براي سعی و تلاش مجدانه وجود ندارد.

کارآموز عطّاري، براي موفّقیت و به دست آوردن سبک خاص و شخصی خودش و براي شناخت مواد اولیه و فرمولهاي ساده عطّاري، میبایست سعی وافري از خود نشان می داد. اما امروزه، در این صنعت که به صورت فزاینده اي، مهارتی و بازارگرا شده، عطّار نیاز مبرمی به علم و تجربه دارد که در مدت زمان معقول آموزش سخت و خوب طرّاحی شده قابل دستیابی باشد.

در گذشته، جزئیات فرمولهاي عطّاري، توسط عطّارانی که عمرشان را صرف به دست آوردن آن مینمودند، محرمانه نگه داشته میشد. دانشجوي عطّاري میبایست ماهها به تنهایی و یا با کمی کمک، براي خلق مجدد یکی از شاهکارهاي گذشته به کار و تلاش میپرداخت. در این مدت، صدها سعی و خطا با تعدادي از مواد اولیۀ سنّتی انجام میداد. این عمل هنوز نیز براي آموزش عطّاری ارزشمند است. اما براي اینکه دانشجو بتواند سریعتر از گذشته پیشرفت کند، تکنیکهاي جدید، این امکان را ایجاد نمودهاند که مدت آموزش را کم نمایند. (انقلابی شبیه به این، در موسیقی نیز به وجود آمده و روشهاي آموزشی مدرن در این رشته، باعث شده نسل جدیدي از موسیقیدانان جوان با توان مهارتی حیرت آور، پا به عرصه بگذارند.)

یکی از عواملِ تغییرِ آموزشِ عطّاري، ورود دستگاه ’’گاز کروماتوگرافی ‘‘ است. امروزه شرکتها با سرمایه گذاري اولیه اي کمی بیشتر از حقوق سالیانۀ یک عطّار در خرید دستگاه مذکور، میتوانند در خصوص فرمول عطرها مقدار زیادي اطّلاعات به دست آورند. لذا تأثیر دسترسی راحت به اطّلاعات را نمیتوان بر روشهاي جدید آموزش عطّاري منکر شویم.

اینجاست که تجربۀ استاد اهمیت بالایی دارد. آموزش بیش از حد و دادن اطّلاعات زیاد، می تواند به اندازة اطّلاعات اندك مضر باشد. زیرا عطّار جوان، خود میبایست کشفیات تازهاي انجام دهد و شخصیت کاري خود را استحکام بخشد. قرار دادن کتابی پر از فرمول در اختیار کارآموز، او را تبدیل به عطّار نمیکند. این کار در عمل، باعث کشتن روح خلّاقیت، پرسشگري و تحقیق میشود. استاد ، دروس آموزشی که دانشجو میبایست بگذراند را تنظیم نموده و خردمندانه، تجربیات و فرمول هاي خود را در اختیار وي قرار میدهد. اما فرآیند تبدیل شدن به عطّار، میبایست توسط خود دانشجو انجام پذیرد. در عطّاري، همانند نقّاشی، عکّاسی یا موسیقی، مجموعه قواعد مهارتی وجود ندارد. در بهترین حالت، میتوانیم تعدادي از اصولِ عمومیِ راهنما را براي مراجعۀ مستمر تنظیم کنیم. هیچ دو نفر عطّاري، به شیوة یکسان عمل نمینمایند. اما اگر دانشجو میخواهد به گونه اي پیشرفت نماید که حس تکامل و عزم را به وي ببخشد، بایستی نظم و تکنیک را رعایت کند. تجربه نشان داده، مهمترین نقش استاد و عطّار ارشد در آموزش کارآموزان، حفظ اشتیاق ایشان، ایجاد حس پرسشگري و تحقیق، همچنین فراهم آوردن نظم و اطّلاعات کافی براي پیشرفت سریع که شور و اعتماد به نفس خلّاق را تحریک نماید، میباشد.

عطّار از ابتداي تحصیل و در طول مدت کاري اش، میبایست با نظم خاصی، به آموزش حس بویایی خود بپردازد و هر صبح، وقتی را براي امتحان شناخت مواد اولیه کنار بگذارد. در این امتحان میبایست تعدادي از نمونه ها که توسط استاد، همکاران یا دستیارش تهیه شده را بوییده و شناسایی نماید. شناسایی همۀ مواد اولیه، حتّی براي عطّار ارشد نیز سخت است. براي حصول و نگه داري این شناخت، همانند دیگر مهارتها، تخصص و تمرین نیاز است. آموزش خوب آزمایشگاهی، یکی دیگر از جنبه هاي آموزش عطّار ي می باشد. عادت نصب برچسب مناسب، نوشتن فرمولها و نگهداري آزمایشگاه و لوازم آن، از ابتدا و قبل از اینکه عادات بد ریشه دوانی کند، میبایست استقرار یابد. امروزه، عطّاران میبایست میزان زیادي اطّلاعات را نگهداري و تحت فشار و به سرعت کار کنند. هرچقدر ثبت و ضبط اطّلاعات منظّم تر باشد، عطّار براي تفکّر خلّاقانه آزادتر است. عطّار جوان میبایستی تشویق شود سوابق کاري اش را به خوبی به قید آورده و این کار از طریق نوشتن فرمولها انجام میگردد. عطر، ترکیبی تصادفی از مواد نیست که تأثیر زیبایی برجاي گذارد. بلکه میبایست ساختار خوش ترکیبی داشته باشد. البته این موضوع در انواع عطرها متفاوت است و در هشتاد سال اخیر، تکامل انواع سبکها را شاهد بوده ایم. دانشجوي عطّاري ، می بایست همیشه چهارچوب ساختاري کارش را بشناسد.

ادامه دارد …

ترجمه: آقای شریف عطار